ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಅತ್ಯಂತ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಡುವ ದೇವರುಗಳ ಪೈಕಿ ಹನುಮಂತ ದೇವರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿದೆ. ಅವರು ಶಕ್ತಿಯ, ಭಕ್ತಿಯ, ಧೈರ್ಯದ ಹಾಗೂ ನಿಷ್ಠೆಯ ಸಂಕೇತ. ರಾಮಾಯಣ, ಮಹಾಭಾರತ ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಹನುಮಂತ ದೇವರ ಶೌರ್ಯ, ಪ್ರಜ್ಞೆ, ಸೇವಾಭಾವನೆ, ಹಾಗೂ ನಿಸ್ವಾರ್ಥ ಭಕ್ತಿ ಕುರಿತಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಗಳಿವೆ.

ಹನುಮಂತ ದೇವರ ಜನ್ಮ ಮತ್ತು ಜೀವನ
ಹನುಮಂತ ದೇವರನ್ನು ಪವನಪುತ್ರ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ಪವನದೇವರ ಆಶೀರ್ವಾದದಿಂದ ಅಂಜನಾದೇವಿಯವರಿಗೆ ಹನುಮಂತನ ಜನನವಾಗಿದೆ. ಅಂಜನಾದೇವಿಯು ಶಿವಭಕ್ತೆಯಾಗಿದ್ದು, ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ಮಗನನ್ನು ಪಡೆದಳು. ಹನುಮಂತನು ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲೇ ಅಪಾರ ಶಕ್ತಿ ಹೊಂದಿದ್ದನು. ಒಂದು ಸಲ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಹಣ್ಣು ಎಂದು ಭಾವಿಸಿ ನುಂಗಲು ಹೊರಟಿದ್ದರೂ ಎಂಬ ಪ್ರಸಂಗ ನಮಗೆ ಗೊತ್ತಿದೆ. ಆಗ ದೇವತೆಗಳು ಭಯಪಟ್ಟು ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಸಹಾಯ ಕೇಳಿದರು. ಇಂದ್ರನು ವಜ್ರಾಯುಧ ಬಳಸಿ ಹೊಡೆದಾಗ, ಹನುಮಂತನು ಭೂಮಿಗೆ ಬಿದ್ದನು. ಆಗ ಪವನದೇವನು ಕೋಪಗೊಂಡು ಪ್ರಪಂಚದ ಪ್ರಾಣವಾಯುವನ್ನು ತಡೆದನು. ದೇವತೆಗಳು ಕ್ಷಮೆ ಯಾಚಿಸಿ ಹನುಮಂತನಿಗೆ ಅನೇಕ ವರಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು.
ಹನುಮಂತ

ಆಂಜನೇಯ

ವಾಯುಪುತ್ರ

ಮಾರುತಿಹ

ಬಜರಂಗಿ

ಆಂಜನೇಯಸುತ

ಮಹಾವೀರ

ರಾಮದೂತ

ಪವನಪುತ್ರ

ಶಂಖರ್ಮೂರ್ತಿ

ಕೇಶರಿ ನಂದನ

ರಾಮಭಕ್ತ

ಮಹಾಬಲೀ

ಸುಂದರಮೂರ್ತಿ

ಚತುರ್ಭುಜ

ಲಂಕಾದಹಕ

ಸೀತಾನ್ವೇಷಕ

ದಶಬಾಹು

ಸಂಕಟಮೋಚನ

ದು:ಖಹರ

ರಾಮಾನುಜ

ದೇವಸೇನಾಪತಿ

ಶತಬಾಹು

ಸಿತಾಪ್ರಿಯ

ಶ್ರೀರಾಮಪದ ಸೆವಕ

ಲಙ್ಕಾವಿದ್ಯಾವಿದಾರಣ

ವಿಘ್ನವಿನಾಶಕ

ಮಂಗಳಮೂರ್ತಿ

ರಾಮಸೇವಕ

ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ

ಬಲವಂತ

ಯೋಗಬಲಧಾರೀ

ಸಿಂಹಿಕಾಮರ್ದನ

ದೈತ್ಯಮಥನ

ಚಿರಂಜೀವಿ

ಜಯವಂತ

ವೇದತತ್ಪರ

ಜ್ಞಾನಗಮ್ಯ

ವಿದ್ವತ್ಪ್ರಿಯ

ಶ್ರೀರಾಮಾನಂದನ

ಯುಗಧರ್ಮಪಾಲಕ

ನಾಮಜಪಪ್ರೀತ

ಶಕ್ತಿದೇವ

ರಾಮಕಥಾಲೋಲ

ಪೃಥ್ವೀತಲವಿಕ್ರಮ

ಧೈರ್ಯವಂತ

ಗಂಭೀರಸ್ವರ

ಹೃತ್ಪುಣ್ಯವೃದ್ಧಿಕರ

ಶ್ರೀಹನುಮತ್‌ಸ್ಮರಣಪ್ರೀತ

ಪತಿತಪಾವನ

ರಾಮಭಕ್ತಿಯ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮಾದರಿ
ಹನುಮಂತನ ಜೀವನದ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ರಾಮಭಕ್ತಿಯು ಅವಿಭಾಜ್ಯವಾಗಿದೆ. ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಾಮನ ಜೊತೆ ಅವನು ಅಪಾರ ಸೇವೆ ಮಾಡಿದನು. ಸೀತಾಮಾತೆಯ ಹುಡುಕಾಟದಲ್ಲಿ ಹನುಮಂತನು ಲಂಕೆಗೆ ಹಾರಿ, ಅಶೋಕವನದಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿದನು. ಅವನು ಸೀತೆಗೆ ರಾಮನ ಉಂಗುರವನ್ನಿತ್ತನು ಮತ್ತು ಆಕೆಯ ಸಮಾಚಾರವನ್ನು ರಾಮನಿಗೆ ತಂದುಕೊಟ್ಟನು.

ಹನುಮಂತನು ನಿಸ್ವಾರ್ಥ ಭಕ್ತ. ರಾಮನ ಸೇವೆ ಮಾತ್ರ ಅವನ ಜೀವಿತದ ಗುರಿ. ರಾಮನು ನೀನು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಅನನ್ಯ ಭಕ್ತನಾಗಿದ್ದೀಯ ಎಂದು ಕೃತಜ್ಞತೆಯಿಂದ ಹನುಮಂತನನ್ನು ಆಶೀರ್ವದಿಸುತ್ತಾನೆ. ರಾಮನಿಗೆ ನೆರವಾಗಲು ಹನುಮಂತನು ಸಂಜೀವಿನಿ ಬೆಟ್ಟವನ್ನೇ ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಬರುವ ಪ್ರಸಂಗ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ.

ಹನುಮಂತನ ಗುಣಗಳು
ಶಕ್ತಿ: ಹನುಮಂತನು ಅಪಾರ ಶಕ್ತಿಯುಳ್ಳವನು. ಶರೀರದಿಂದ ಬಲಿಷ್ಠ, ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ನಿರ್ಭೀತ. ಹತ್ತು ಮುಖದ ರಾವಣನ ರಾಜಧಾನಿಗೆ ಎತ್ತರವಾಗಿ ಹಾರಿದ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಯಾರೂ ಮರೆತಿಲ್ಲ.

ಧೈರ್ಯ: ಯಾವುದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲೂ ಹನುಮಂತನು ಹೆದರಲಿಲ್ಲ. ಧರ್ಮಕ್ಕಾಗಿ, ಪ್ರಜ್ಞೆಗಾಗಿ ಅವನು ಯಾವಾಗಲೂ ಧೈರ್ಯದಿಂದ ನಿಂತನು.

ನಿಸ್ವಾರ್ಥ ಭಕ್ತಿ: ಹನುಮಂತನ ಭಕ್ತಿ ನಿಸ್ವಾರ್ಥವಾದುದು. ಅವನು ಯಾವಾಗಲೂ ರಾಮನ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿದ್ದ. ರಾಮನಿಗಾಗಿಯೇ ಉಸಿರು ಎಳೆದನು.

ಬುದ್ಧಿ: ಹನುಮಂತನು ಬಲಿಷ್ಠ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಅತ್ಯಂತ ಬುದ್ಧಿವಂತ ಕೂಡ. ಸೀತೆಯ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಹುಡುಕುವಾಗ ತೋರಿಸಿದ ಯುಕ್ತಿ ಹಾಗೂ ಮಂತ್ರಚಾತುರ್ಯ ಇದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ.

ಹನುಮಾನ್ ಚಾಲಿಸಾ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿ ಪದಗಳು
ಭಕ್ತರು ಹನುಮಂತನ ಸ್ಮರಣೆಗೆ ಹನುಮಾನ್ ಚಾಲಿಸಾ ಎಂಬ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕವನವನ್ನು ಪಠಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಪಾಠದ ಮೂಲಕ ಭಕ್ತರು ಧೈರ್ಯ, ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿ ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಜೈ ಹನುಮಾನ್ ಜ್ಞಾನ ಗುಣ ಸಾಗರ ಎಂಬ ಪ್ರಾರಂಭವಿರುವ ಈ ಚಾಲಿಸಾ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.

ಹನುಮಂತನನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದರಿಂದ ಏನು ಲಾಭ?
ಭಯ ನಿವಾರಣೆ: ಹನುಮಂತನು ಧೈರ್ಯದ ದೇವರು. ಅವನ ಪೂಜೆಯಿಂದ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಶಕ್ತಿ, ಭಯಮುಕ್ತತೆ ಸಿಗುತ್ತದೆ.

ಶತ್ರು ಭಯಹರಣ: ಶತ್ರುಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಣೆ, ಕೋಪ, ಅಹಂಕಾರದಿಂದ ದೂರವಾಗಲು ಸಹಾಯ.

ಆರೋಗ್ಯ ಹಾಗೂ ಶಕ್ತಿ: ಶಕ್ತಿಯ ರೂಪವಾದ ಹನುಮಂತನ ಆರಾಧನೆಯಿಂದ ದೈಹಿಕ, ಮಾನಸಿಕ ಬಲ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ.

ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಅನುಗ್ರಹ: ಏಕಾಗ್ರತೆ ಮತ್ತು ಮೌಲ್ಯಾಧಾರಿತ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಹನುಮಂತ ಪೂಜೆ ಬಹುಪಯೋಗಿ.

ಹನುಮಂತ ದೇವರ ಹಬ್ಬಗಳು
ಹನುಮ ಜಯಂತಿ ಎಂಬ ಹಬ್ಬವು ಚೈತ್ರ ಮಾಸದ ಪೂರ್ಣಿಮೆ ದಿನಕ್ಕೆ (ಏಪ್ರಿಲ್-ಮೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ) ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದಿನ ಭಕ್ತರು ಹನುಮಂತ ದೇವರಿಗೆ ತೆಂಗಿನಕಾಯಿ, ಬೆಲ್ಲ, ಬೆಣ್ಣೆ, ತುಳಸಿ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿ ಪೂಜೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಈ ದಿನ ಹನುಮಾನ್ ಚಾಲಿಸಾ ಪಠಣ, ಭಜನೆ, ರಥೋತ್ಸವಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ.
ಹನುಮಂತನ ಇಂದಿನ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕತೆ ಈ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರತೆ, ನಿಷ್ಠೆ ಮತ್ತು ಶ್ರದ್ಧೆಯ ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ಹನುಮಂತ ದೇವರ ಗುಣಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವುದರಿಂದ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿ, ಶ್ರದ್ಧೆ, ಶುದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಸತ್ಯವದ ಧರ್ಮ ಪ್ರಬಲವಾಗುತ್ತವೆ.