ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಜ್ಞಾನ, ಕಲಾ ಮತ್ತು ವಿದ್ಯೆಯ ದೇವಿಯಾಗಿ ಶ್ರೀ ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಿಯು ಅತ್ಯಂತ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾಳೆ. ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳ ಪತ್ನಿಮಂದಲದಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವನ ಪತ್ನಿಯಾಗಿರುವ ಸರಸ್ವತಿಯವರು ವಿದ್ಯೆಯ ದಾತೆ, ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಾ ವಿಧದ ಕಲಾ ಹಾಗೂ ಜ್ಞಾನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಿಗೆ ಪ್ರೇರಣೆಯ ಮೂಲವಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಅವಳನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ವಾಣಿ, ಭಾರತೀ, ಶಾರದಾ ಎಂಬ ಹಲವಾರು ಹೆಸರುಗಳಿಂದ ಪರಿಚಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಸರಸ್ವತಿಯ ರೂಪವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು
ಸರಸ್ವತಿ

ಶಾರದಾ

ವಾಣಿ

ಭಾರತೀ

ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿṇೀ

ಮಹಾವಿದ್ಯಾ

ಜಯಂತೀ

ವೈಣಿಕಿ

ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ

ಲೋಕಮಾತಾ

ಜ್ಞಾನದಾತ್ರೀ

ಶ್ರದ್ಧಾಮೂರ್ತಿ

ವೇದಮಾತಾ

ವಾಗ್ದೇವಿ

ಶುದ್ಧಾ

ಸತ್ಯರೂಪಾ

ಮಹಾಶಕ್ತಿ

ಧ್ಯಾನರೂಪಾ

ಸುಬುದ್ಧಿದಾತ್ರೀ

ಮನೋಹರಾ

ವಿದ್ಯಾರೂಪಿಣೀ

ವಾಗಿಶ್ವರಿ

ಕಮಲಾಸನಾ

ಹಂಸವಾಹಿನೀ

ಚತುರ್ಭುಜಾ

ಶ್ರೀಮತಾ

ಚಂದ್ರಮುಖಿ

ಭೂವಣೇಶ್ವರಿ

ಮಂಗಳದಾತ್ರೀ

ಶಾಂತಸ್ವರೂಪಾ

ದೇವಮಾತಾ

ವಿದ್ಯಾದಾಯಿನಿ

ಸುಗತಿದಾಯಿನಿ

ವಾಕ್ಪಟುಧಾರಿಣೀ

ತಾರಿಣೀ

ಯೋಗಮಾಯಾ

ಜ್ಞಾನದೀಪಿಕಾ

ಪ್ರಜ್ಞಾರೂಪಾ

ಬುದ್ಧಿಶಕ್ತಿ

ಮೋಕ್ಷದಾಯಿನಿ

ಸನ್ಮಾರ್ಗದಾಯಿನಿ

ನಾದರೂಪಾ

ಲಯರೂಪಾ

ಭಾಸ್ವರಾ

ತ್ರಿಕಾಲಜ್ಞಾ

ಕಾವ್ಯಪ್ರೀತಾ

ಲಲಿತಾ

ವಿನಯದಾಯಿನಿ

ಸುಮನೋಹರಾ

ಪಾಪಹಾರಿಣೀ

ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಿಯು ಶ್ವೇತವರ್ಣದ ವಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ, ಶುದ್ಧತೆಯ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಮಲ ಅಥವಾ ಶ್ವೇತ ಹಂಸದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿರುವಂತೆ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಅವಳ ನಾಲ್ಕು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ

ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ವೀಣೆ ಸಂಗೀತದ ಹಾಗೂ ಕಲೆಯ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ,

ಇನ್ನೊಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಶಾಸ್ತ್ರ ಗ್ರಂಥ ವಿದ್ಯೆಯ ಸಂಕೇತ,

ಮೂರನೇ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಅಕ್ಷಮಾಲೆ ತಪಸ್ಸು ಹಾಗೂ ಅಧ್ಯಾತ್ಮದ ಸೂಚನೆ,

ನಾಲ್ಕನೆಯ ಕೈ ಆಶೀರ್ವಾದ ನೀಡುವಂತೆ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಕೃಪಾಪಾತಕ್ಕೆ ಸೂಚನೆ.

ಸರಸ್ವತಿಯ ಮಹತ್ವ ವಿದ್ಯಾ ಮತ್ತು ಜ್ಞಾನದ ದಾತೆ

ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಿಯು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು, ಕಲಾವಿದರು, ಸಂಗೀತಜ್ಞರು, ಲೇಖಕರು, ಕವಿಗಳು, ಶಿಕ್ಷಕರು, ಪಂಡಿತರು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲ ಬುದ್ಧಿವಂತರು ಪೂಜಿಸುವ ದೇವಿ. ಅವಳ ಅನುಗ್ರಹದಿಂದಲೇ ಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಗತಿ ಸಾಧ್ಯ. ಭಕ್ತರು ಅವಳನ್ನು ವಿದ್ಯಾ ರೂಪಿಣಿಯಾಗಿ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.

ಶಾಲೆ ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವ ಮುನ್ನ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಅಕ್ಷರಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಸರಸ್ವತಿಯ ಆಶೀರ್ವಾದ ಕೋರಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ವಿಧಾನವು ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆ ಮತ್ತು ವಿದ್ಯೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಸಾರುತ್ತದೆ.
ಸರಸ್ವತಿ ಪೂಜೆಯ ವಿಶೇಷ ದಿನಗಳು

ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಶರದೃತುವಿನಲ್ಲಿ ಬರುವ ವಸಂತ ಪಂಚಮಿ ಅಥವಾ ಶ್ರೀಪಂಚಮಿ ದಿನವನ್ನು ಸರಸ್ವತಿ ಪೂಜೆಗೆ ಮೀಸಲಾಗಿರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದಿನ ಮಕ್ಕಳು ಹಾಗೂ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಪುಸ್ತಕ, ಪೆನ್, ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ದೇವಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿ ಪೂಜೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ನವರಾತ್ರಿ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಯುದ್ಧ ಪೂಜೆ ಅಥವಾ ಸಾರಸ್ವತೀ ಪೂಜೆ ಕೂಡ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಶ್ರೀ ಸರಸ್ವತೀ ಅಷ್ಟೋತ್ತರ ನಾಮಾವಳಿ ಮತ್ತು ಮಂತ್ರಗಳು

ಸರಸ್ವತಿಯ ನಾಮಾವಳಿಗಳನ್ನು ಜಪಿಸುವುದು ಪವಿತ್ರ ಹಾಗೂ ಶ್ರದ್ಧಾ ಪೂರಕ ಕಾರ್ಯ. ಭಕ್ತರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಈ ಕೆಳಗಿನ ಮಂತ್ರವನ್ನು ಪಠಿಸುತ್ತಾರೆ:

ಸರಸ್ವತ್ಯೈ ನಮಃ
ಓಂ ಐಂ ಹ್ರೀಂ ಶ್ರೀಂ ವಾಗ್ದೇವ್ಯೈ ಸರ್ವಜ್ಞಾಯೈ ನಮಃ
ಓಂ ವದ ವದ ವಾಗ್ವಾದಿನೀ ಸ್ವಾಹಾ

ಈ ಮಂತ್ರಗಳು ಭಾಷಾ ಶಕ್ತಿ, ಅಧ್ಯಯನ ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಆತ್ಮವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಸಹಕಾರಿಯಾಗುತ್ತವೆ.
ಪಾಠಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಸರಸ್ವತಿಯ ಸ್ಥಾನ

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾಲಯಗಳು ಸರಸ್ವತೀ ಮಂದಿರಗಳಂತೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಶ್ರೀ ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಿಯು ವಿದ್ಯೆಯ ಪ್ರಾರಂಭದ ದೇವತೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗುತ್ತಿದ್ದು, ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಅವಳಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿದೆ. ಶಾಲಾ ಮಕ್ಕಳಿಂದ ಹಿಡಿದು ಮಹಾವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪಂಡಿತರು ತನಕ, ಎಲ್ಲರೂ ಅವಳ ಅನುಗ್ರಹವನ್ನು ಕೋರುತ್ತಾರೆ.

ಸರಸ್ವತಿಯು ಶಾಂತಿಯ, ಶುದ್ಧತೆಯ ಪ್ರತಿರೂಪ

ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಿಯು ಕೇವಲ ಜ್ಞಾನವನ್ನಷ್ಟೇ ನೀಡಲ್ಲ, ಅವಳ ರೂಪ ಶಾಂತಿ, ಶುದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಮೌಲ್ಯಗಳ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದೆ. ಅವಳು ತಮಸ (ಅಜ್ಞಾನ)ವನ್ನು ತೊಡೆಯುವ ಪ್ರಕಾಶರೂಪಿಣಿ. ಅವಳ ಕೃಪೆಯಿಂದ ಮನಸ್ಸು ಚಂಚಲತೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಏಕಾಗ್ರತೆಗೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ.
ನಮ್ಮ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಸರಸ್ವತಿಯ ಅರ್ಥ

ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಕಲಾ, ಸಂಗೀತ, ಸಾಹಿತ್ಯ, ಭಾಷೆ, ಸಂವಹನ, ಧ್ಯಾನ ಎಲ್ಲದರ ಮೂಲವೇ ಸರಸ್ವತಿಯ ಪ್ರೇರಣೆ. ಮಕ್ಕಳು ಓದುವ ಮುನ್ನ ಓಂ ಶ್ರೀ ಸರಸ್ವತ್ಯೈ ನಮಃ ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಇದೇ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಉಂಟಾಗಿದೆ.

ಸರಸ್ವತಿಯ ದಿವ್ಯ ಸ್ವರೂಪವು ನಮ್ಮ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಶುದ್ಧತೆ, ಶಾಂತಿ ಮತ್ತು ಜ್ಞಾನವನ್ನು ತರಬೇಕೆಂಬ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಬೆಳೆಸುತ್ತದೆ. ನಾವು ಕಲಿತ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಸದ್ಬಳಕೆ ಮಾಡುವ ಭಕ್ತಿಗೆ ಅವಳು ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕಿ.